Maliyet Muhasebesi

Maliyet muhasebesi, bir işletmede üretilen mamul ya da hizmetlerin alımından, üretim ve satışına kadar geçen tüm sürede oluşan maliyetlerin sınıflandırılıp izlenmesine olanak sağlayan bir hesap ve kayıt sistemidir.

Gider/Maliyet/Zarar Kavramları
Gider bir işletmenin kar etmek veya yarar sağlamak için yürütülen faaliyetleri için yapılan harcama ve tüketimdir. Maliyet ise yapılan tüm harcamaların parasal toplamıdır. Eğer giderler kar edebilme sınırını aşar ve gerekli olmayan harcamalar meydana gelirse bu durum zarar kavramı ile ifade edilir.

Maliyetlerin kontrol altında tutulması ve gerçek zamanlı izlenebilmesi bir işletme için hayati öneme sahiptir. Esas olarak Maliyet Muhasebesi muhasebe hesap planlarında çoğunlukla dönem sonlarında ortaya çıkan sonuçlardır. Bu sonuçlar ile işletmenin karı/zararı ve ödeyeceği vergiler hesaplanır.

Maliyet sonuçları; maliyet muhasebesi kayıtlarıyla saptanırken maliyetler ise operasyonlar esnasında oluşur. Bir başka ifadeyle alırken, satarken, üretirken, maaşları öderken maliyetler oluşur. W3'de arcama Fişleri, Üretim Fişleri, Banka işlemlerindeki harcamalar gibi bir çok iş fonksiyonu muhasebe hesaplarına gerçek zamanlı maliyet kayıtlarını atmaktadır. Bunun yanı sıra kullanıcıların tetiklediği maliyet muhasebesine dayanak oluşturan operasyonel sistem verilerini alarak maliyet kaydı oluşturan fonksiyonlar vardır. Bu fonksiyonlar aşağıdaki gibidir.

• Satılan Malın Maliyetini Muhasebeleştirme
• Üretim İşcilik Maliyetlerini Yansıtma
• Üretim Maliyetlerini Yansıtma
• Üretim Sonuçları Muhasebeleştirme

Bu fonksiyonlar ile belli aralıklarla satılan malın maliyet ve üretim maliyetlerini hesap etmek ve muhasebecilerin dönem sonu maliyet muhasebesi fişlerini kesebilmesine olanak sağlar.

Doğrudan ve dolaylı maliyetler ve Yansıtma
Satılan veya üretilen mal maliyetlerini çok sayıda gider etkiler. Satın alınan mamüller, ham maddeler, sarf malzemeleri, iş gücü harcamaları, enerji gibi doğrudan malın içinde oluşan maliyetlerin yanı sıra  kira, finansman, yönetim giderleri gibi dolaylı olarak mal maliyetlerine yansıtılması gereken giderler vardır. Doğrudan maliyetler alım faturaları, üretim fişleri, stok fişleri kaydedildiğinde mal maliyetine doğrudan eklenir. Oysa ay sonu ödenen kira, dönem sonunda ödenen faize gibi bir çok masraf üretim veya satılan mal maliyetine hemen yansımaz. Ayrıca bir çok harcama toplu olarak yapıldığından her bir mamüle yansıtılması başlı başına bir problem oluşturur. Bu sebeple muhasebe yansıtma fişleri  kesilir. W3'de yansıtma fişlerinin kolayca oluşturabilmesi için uygun araçlar geliştirilmiştir.

Envanter yöntemi ve önemi
Envanter yönteminde sürekli ve aralıklı olmak üzere iki yaklaşım vardır. Sürekli envanter yönteminde her bir satışın ardından maliyet hesap edilirken aralıklı yöntemde stok maliyetleri dönem sonunda bir kerede hesap edilir. Her iki yöntemin sonucunda aynı sonuçlar çıkar.

W3'de ürünler kaydedilirken envanter yöntemi seçilir “Ağırlıklı Orttalama” veya “FIFO – İlk Giren İlk Çıkar” prensiplerine göre gerçek zamanlı satılan malın maliyeti hesaplanarak satış işlemi esansında kayıt altına alınır. Böylelikle her bir satışın kar/zararı izlenebilir.

Maliyet muhasebesinin amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Üretilen mal ya da hizmetlerin maliyetlerini saptamak,
• Stokların değerlerini hesaplamak,
• Geleceğe yönelik bütçelerin hazırlanmasına yardımcı olmak,
• Giderleri kontrol altında tutmak,
• Maliyetlerin düşürülmesini sağlayacak yöntemler geliştirmek,
• Yöneticilere maliyetle ilgili düzenli, etkili ve güvenilir bilgiler vermek.

Muhasebe hesaplarında 7 ile başlayan hesaplar maliyet hesaplarıdır.
Maliyet hesapları uygulaması esneklik sağlanması amacıyla 7/A ve 7/B olarak ikiye ayrılmıştır. 7/A seçeneği fonksiyon esasına göre, 7/B seçeneğinde ise gider çeşitleri esasına göre maliyetleri izlemektedir. 7/A seçeneği aktif toplamı ve net satışları belli miktarları aşan üretim ve hizmet işletmelerinde kullanılırken, 7/B seçeneği aktif toplamı ve net satışları belli miktarları aşmayan üretim ve hizmet işletmelerinde kullanılmaktadır. 7/A seçeneğinde her hesap için yansıtma hesabı vardır, ancak 7/B seçeneğinde tek yansıtma hesabı kullanılır. Her iki seçenekte de tek ortak olan hesap Finansman Giderleridir.

Bütçe kalemleri ve maliyet muhasebesi hesapları arasındaki ilişki:
Bütçe kategori ve kalemleri oluşturulurken muhasebe hesap kodları seçilir. Harcama fişleri seçilen muhasebe kodları ile doğrudan maliyet muhasebesine kayıt atar.

Ürün muhasebe kodları ve maliyet muhasebesi arasındaki ilişki:
Ürünlere muhasebe kodları seçilirken maliyet muhasebesini ilgilendiren muhasebe hesapları seçilir. Bu muhasebe kodları şunlardır.

Hammadde
Fireler             
Sarflar                             
Üretim / Mamül
Üretim / Yarı Mamul                          
Satılan Malın Maliyeti                        
Hurda Hesabı
Direkt İlk Madde Malzeme Hesabı
Direkt İlk Madde Malzeme Yansıtma Hesabı
Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı
Üretim İşçilik Yansıtma Hesabı

Dikkat:
Maliyet muhasebesi hesapları muhasebeci ve mali müşavirlerin gözetiminde planlanmalı ve işletmenin kendine özgü ihtiyaçları doğrultusunda planlanmalıdır.

Örnek Vaka:
Ocak ayında boya üreten bir işletmede ara mamül üretimi yapılan bir makinede arıza çıkmış. Arızayı gidermek için 5.000 TL ödenmiştir. Aynı dönemde 10 ton hammadde tedarikçiden 100.000 TL’ye alınmıştır ve 3.000 TL nakliye harcaması yapılmıştır. Bu hammaddenin 8 tonu boya üretmek için kullanılmıştır. Fabrikaya 3.000 TL elektrik faturası ödenmiştir. Üretimde 3 işçi çalışmıştır. İşçilere 6.000 TL maaş ödenmiştir. Bu ayın sonunda 8 ton boya üretilmiştir. Boyanın 6 tonu satılmıştır. Boyanın kg satış fiyatı 7 TL’dir. Bu vaka aşağıdaki W3 fonksiyonlarının kullanılmasını gerektirmektedir ve maliyet muhasebe kayıtlarına etkileri aşağıdaki gibidir.

Kullanıma Geçmeden Önce
W3'de maliyet işlemleri yapmadan önce aşağıdaki tanımların doğru yapılmış olması gerekir.

• Ürün Envanter Yöntemleri
• Ürün Muhasebe Kod Tanımları
• İşlem Tipleri Tanımları (Maliyet seçeneğinin kullanımı)

Modül Fonksiyonları

• Satılan Malın Maliyeti Muhasebeleştirme
• Üretim İşçilik Maliyetleri Yansıtma
• Üretim Maliyetleri Yansıtma
• Üretim Sonuçları Muhasebeleştirme

Diğer Modüllerdeki İlişkili Fonksiyonlar

• Maliyet ve Fiyat Yönetimi/Ürün Maliyetleri
• Muhasebe İşlemler/Muhasebe Fişleri
• Masraf ve Gelir İşlemleri/Harcama Fişi
• Kredi Yönetimi/Kredi Ödemesi
• Fatura/Alım Faturası
• Üretim/Üretim Sonuç Fişleri

İpucu: W3'de satılan malın maliyetinin muhasebeleştirilmesi işlemi ihtiyaca göre belgenin kaydedildiği anda anlık olarak ya da dönem sonlarında toplu olarak oluşturulabilmektedir. Anlık olarak oluşması için ilgili işlem tipinin detayından “Satılan Malın Maliyeti Hareketi Anlık Yapılsın” seçeneği seçilir.

İpucu: Fatura masraflarını ürün maliyetine fatura detayından “Fatura Maliyet ve Masrafları” sekmesinden fatura ile ilgili harcamaları girerek yansıtabilirsiniz. Bu harcamaların ürün maliyetine yansıtılması şu şekilde olur:

(Toplam Masraf x Satırdaki Ürünün Birim Fiyatı) / Tüm Satırların Toplam Satır Tutarı

İpucu: Maliyetler hem irsaliyeden hem de faturadan oluşabilir. Bir irsaliye kaydedildiği zaman oluşan maliyet, irsaliye faturaya çekilince faturadaki tutar üzerinden güncellenir.

Dikkat
Üretilen bir ürünün, ürün ağacındaki maliyet öngörüsünde, ağaçta bulunan hammadde ve yarı mamullerin son oluşan maliyetleri göz önüne alınarak anlık oluşturulur. Eğer varsa üretimden gelen maliyet, istasyon maliyetleri de bu hammadde maliyetlerine eklenir. Ancak aynı üretilen ürünün maliyeti ürün kartından bakıldığında son üretimlerinde ve maliyet muhasebesi ile yapılan yansıtmalardan oluşacağı için maliyet öngörüsü ile aynı sonucu vermeyecektir.

Özetle, ürün ağacındaki maliyet anlık maliyetlerden öngörüde bulunarak bir maliyet oluşturur. Maliyet tarihçesinde bulunan maliyet ise o tarihten önce oluşmuş bir maliyeti göstereceğinden dolayı farklı olabilir. 

Tavsiye
Sistemde geçmiş tarihli maliyet işlemi yapan bir belge kaydedildiği zaman o tarihte bir maliyet kaydı oluşur. Ayrıca o tarihten sonra oluşturulmuş bütün maliyetler de güncellenir ve yeni eklenmiş belgeden gelen maliyetler de hesaba katılmış olur.  Yine aynı şekilde silinen veya iptal edilen belgeler kendi oluşturdukları maliyet kayıtlarını silerler.  Bu sebeplerden ötürü stok maliyetlerinin doğru bir şekilde takip edilebilmesi için belirli dönemlerde,  Bakım İşlemleri altından yeniden maliyet oluşturma işlemi yapılmalıdır.