Ürün Maliyet Yönetimi

Maliyet, işletmelerin faaliyet konusuna giren mal veya hizmetlerin elde edilmesi için katlandığı her türlü işlemin parasal olarak ifade edildiği toplam değerdir.

Ürün maliyetlerinin takibi işletmeler açısından oldukça önemli bir konudur.Doğrudan ve dolaylı maliyetlerin takibi işletmelerin kârlılık oranlarını doğru bir şekilde takip etmesini sağlar. 

Üretilen ve satılan ürünlerin maliyetleri satınalma aşamasında oluşmaya başlar. Üretimde içinde hammadde satınalması yapılır. Ancak ürünlerin maliyetlerinin oluşabilmesi ve doğru bir şekilde takibi yapılması için öncelikle maliyete ilişkin bazı ayarlamaların yapılması gerekir.

• Öncelikle maliyetini takip edeceğimiz ürünün ürün kartına giderek "Maliyet Takip ediliyor" checkbox'ı işaretlenmelidir. Bu sayede satınalma aşamasında maliyet kayıtları oluşmaya başlayacaktır.
• Ürün herhangi bir işlem kategorisi ile işlem görecekse ilgili işlem kategorisinde "Maliyet İşlemi Yapılsın" checkbox'ı işaretlenmiş olmalıdır.
• Şirket Akış Parametrelerinde "Maliyet İşlemi" yapılsın checkbox'ı seçilmiş olmalıdır.

• Aynı zamanda maliyeti takip edilecek ürünler stok hareketi yapmalı, yani envantere dahil ürünler olmalıdır.

Maliyetlerin Oluşumu

Maliyetler hem faturadan hem de irsaliyeden oluşabilir. İrsaliye kaydedildiği zaman oluşan maliyet, irsaliye faturaya bağlanınca fatura üzerinden güncellenir. Satın alınan mamüller, ham maddeler, sarf malzemeleri, iş gücü harcamaları doğrudan maliyettir. Doğrudan maliyetler alım faturaları, üretim fişleri, stok fişleri kaydedildiğinde mal maliyetine doğrudan eklenir.

Maliyet kaydı oluşturacak bir fatura oluşturulduğunda, ürünler için daha önce kaydedilmiş maliyetler de hesaba katılır. Ürünlerin alış fiyatlarını ağırlıklı ortalama yöntemine göre hesaplayarak "Alışlardan Net Maliyet" oluşturulur. Ayrıca fatura üzerine eklenen ek maliyet ve masraflar da ağırlıklı ortalama yöntemi ile hesaplanarak "Ek Maliyet" oluşturulur.

Bir satınalma siparişine alış faturası keselim. Alış Faturası işlem kategorimizde "Maliyet İşlemi Yapılsın" ve "Stok Hareketi Yapılsın" checkbox'ının işaretlenmiş olduğundan emin olun. Faturayı kaydettiğimizde "Maliyet Çalıştırılıyor" popup bildirimi açılacak ve sistem ürüne ait maliyetler oluşturulacaktır. Ürün Detayı > Maliyet yolu ile maliyet tarihçesini görüntüleyebilirsiniz.

Ürünümüze bir alış faturası keselim. Ürünümüzün birim fiyatı 3000 TL. Bu durumda ürüne ait Birim başına Net Maliyetimiz 3000 TL olacaktır.

Bu maliyetin nereden oluştuğunu ilgili maliyet kaydının güncelleme butonuna tıklayarak inceleyebilirsiniz. Ayrıca maliyetin oluştuğu belgeyede bu yoldan gidebilirsiniz.

Daha önceden doğrusal bir zaman aralığında üç adet mal alım faturası kesilmiş bir ürünün maliyet tarihçesini inceleyelim. Bu ürüne şimdide birim fiyatı 450 TL olan bir alış faturası keselim. Maliyet Tarihçesinde gördüğünüz gibi yeni bir maliyet kaydı oluştuğunda, maliyetin oluştuğu tarihten sonra kaydedilmiş olan bütün ürünlerin maliyetleri atılan yeni kayıt üzerinden tekrar ağırlıklı ortalama yöntemine göre hesaplanır. Dördüncü bir kayıt atıldığında önceden oluşmuş olan üç maliyet kaydına göre net maliyet şekillenir.

Maliyetlerin Yeniden Oluşturulması

Maliyetlerin doğrusal bir zaman süreci içerisinde oluştuğu durumlarda, yukarıda bahsettiğimiz gibi ürüne ait maliyet her zaman en son oluşan maliyetler üzerinden ağırlıklı ortalama yöntemine göre  hesaplanır. Aşağıdaki Ürün Maliyet Tarihçe'sinde maliyetlerin doğrusal bir düzlemde oluştuğu vakayı inceleyelim.

Örnek vakada görebileceğiniz gibi ürüne ait alış tarihleri 11/09 tarihinden başlayarak 15/09 tarihine doğru doğrusal bir şekilde oluşturulmuştur. Bu durumda her eklenen maliyet,bir önceki maliyet üzerinden tekrar hesaplanmış ve sonunda 15/09 tarihinde ürünün nihai maliyeti şekillenmiştir.

Fakat işletmelerde maliyet kayıtları her zaman doğrusal bir şekilde oluşmaz. Ürünler stoklarımıza irsaliye ile girebilir, faturası sonradan gelebilir. Faturada iade ve iskontolar yapılabilir, geçmiş tarihte alınmış bir fatura güncellenebilir, geçmiş tarihli belgeler oluşturulabilir. 

Üretilen bir ürün ise Ürün istasyonunda dağıtılan maliyetler, işçilik maliyetleri, üretim sonucundan yansıyan maliyetlerin belgelere yansıması gibi ağırlıklı ortalama yönteminde ortalamaya giren ve doğrusal olmayan maliyet kayıtlarının düzeltilmesi için, "Yeniden Maliyet Oluşturma" işleminin yapılması gerekir. 

Hangi Durumlarda Maliyetlerin Yeniden Oluşturulması Gerekir?

Ürünün maliyetini şekillendirmiş eski tarihli belgelerde değişiklik yapılıyorsa, geçmişe yönelik bir fatura kaydı oluşturuluyorsa, bu tarihlerde bir maliyet kaydı oluşur. O tarihten sonra oluşturulmuş bütün maliyetler de güncellenir ve yeni eklenmiş belgeden gelen maliyetler de hesaba katılmış olur. Silinen veya iptal edilen belgeler kendi oluşturdukları maliyet kayıtlarını silemeyebilirler. 

Üretilen ürünün hammadde ve yarı mamul maliyeti, işçilik maliyeti, genel üretim giderleri, masraf merkezlerinden yansıyan maliyetlerinde değişiklikler yapılmış ise bu gibi durumlar maliyetlerin yeniden hesaplanmasını gerektirebilirler. 

Yine ayrıca üretim sonuçlandığında eğer varsa üretim maliyetleri (İşçilik,istasyon vb.) hesaplanarak ek maliyet olarak ürün maliyetine eklenir. Bu gibi doğrusal olmayan maliyet kayıtlarını düzenlenmesi için "Yeniden Maliyet Oluşturma" işlemi yapılır.

Yol: Sistem > Bakım > Yeniden Maliyet Oluşturma

Oluşmuş Belgeleri de Güncelle: Daha önceden maliyet kaydı oluşturmuş belgeleri tekrar günceller. Seçilmez ise yalnızca maliyet kaydı oluşturmamış belgelerin maliyetlerini oluşturur.

Silme İşleminde Manuel Girilen Maliyetler Silinsin: Ürünün maliyet tarihçesinde elle manuel maliyetler girilmişse bu maliyetleri siler.

Başlangıç / Bitiş Tarihi: Filtre olarak kullanılır. Seçilen Tarih aralığındaki belgelere göre maliyetleri çalıştır.

Belge No: Sadece bir belgenin maliyetini silmek, güncellemek veya oluşturmak isterseniz bu alana ilgili belge numarası yazılır.

Ürün: Sadece belli bir ürüne ait maliyetleri yeniden çalıştırmak istiyorsanız kullanılır.

Kaynak Dönem: Hangi mali dönemde maliyet çalıştırılmak isteniyorsa o dönem seçilir.

Rapor Başlangıç Adımları

1. Silme İşlemi: Belgesi silinmiş, ancak maliyet kaydı askıda kalmış ve silinmemiş olan tüm maliyet kayıtlarını temizler. XML ayarına bağlı olarak, "Silme işleminde tüm maliyetler silinsin"- Evet olarak seçilmiş ise tüm maliyetleri siler. "Hayır" seçilir ise yalnızca belgeden bağımsız askıda kalan maliyetleri siler.
2. Belgelerden Oluşturma : Geriye dönük maliyet kaydı oluşturan belge girildiğinde veya belgelerde değişiklik yapıldığında, ağırlıklı ortalama maliyetlerini söz konusu belgeleri tarihlerine göre yeniden oluşturarak ağırlıklı ortalama yöntemine göre maliyetleri yeniden düzenler.
3. Üretimden Oluşturma : Seçilen tarihler arasındaki üretim maliyetlerini silerek ilgili üretim sonucundan doğan maliyetleri üretim sonucu tarihe göre yeniden oluşturur.

Vaka Çalışması

Maliyetlerin yeniden çalıştırılmasını örnek bir vaka üzerinde inceleyelim.

Maliyetleri doğrusal tarih aralığında oluşmuş bu ürüne ait belgelerde geriye dönük işlemler yapalım ve ağırlıklı ortalama hesaplarını karıştıralım. Geçmiş tarihli bir alış faturası, oluşmuş belgelere ek maliyetler, belge üzerinde fiyat ve miktarlarda değişiklikler yapalım. 

İş hayatında oluşabilecek olağan durumlardan dolayı maliyet kayıtlarımızı oluşturan belgeler üzerinde değişiklikler yaptık. Doğrusal olarak ilerleyen maliyet kayıtlarımızda yaptığımız oynamalar sonucu ağırlık envanter hesaplarımız karıştı. Bu durumda yeniden maliyet oluşturarak maliyet kayıtlarımızı düzeltelim.

Belirlenen tarihler arasında 8 adet belge olduğu tespit edildi ve bu belgelerin oluşmuş maliyet kayıtları silindi.

Tespit edilen belgelerin maliyetleri ilk adımda silindikten sonra, belge tarihlerine göre ağırlıklı ortalama hesabı tekrar çalıştırılarak düzenlendi. Bu durumda ürünün maliyet kayıtlarını kıyaslayalım.

Kırmızı ile işaretlenmiş alan ilk maliyet kayıtlarını, sarı ile işaretlenmiş alan yeniden maliyet çalıştırıldıktan sonra oluşan maliyetleri göstermektedir. Sarı alanla işaretlenmiş olan maliyetler, yeniden oluşturulan doğru ve güncel maliyetleri göstermektedir.

Bu ürüne ait bir satış faturası kesileceği takdirde, 15/09/2020 tarihli son maliyet üzerinden ürünün çıkışı yapılacaktır. Ürün maliyetlerinin doğru bir şekilde takip edilmesi karlılık raporlarınızın doğru sonuçlar vermesini sağlar.

Dikkat

Maliyet işlemi yapan irsaliyeler, stok fişleri, depolararası sevk irsaliyeleri her ürün için maliyet oluşturur. Bu maliyetler ürünün çıkış lokasyonundaki son maliyetinden giriş lokasyonuna taşınır.

İthal edilen ürünlerin maliyetleri "İthal Mal Girişi İrsaliyesi" üzerinden oluşturulur. İthalat Faturası üzerindeki "Ek Maliyet İthal Mal Girişine" taşınır.

Stok maliyetlerinin doğru bir şekilde takip edilebilmesi için belirli aralıkla yeniden maliyet çalıştırma işlemi yapınız. Stok açılış fişi keserken nihai maliyet basket satırında belirecek ve gönderdiğiniz lokasyona taşınacaktır. Stok maliyetlerini "Stok Analiz Raporu" üzerinden detaylıca takip edebilirsiniz